Mity o nauce języka obcego

If it can be destroyed by the truth, it deserves to be destroyed by the truth.

Carl Sagan

Czy zdarzyło się Wam, że pomimo podjęcia wielu prób nauki języka obcego skończyliście w punkcie wyjścia z poczuciem bezsilności i świadomością, że coś jest nie tak, straciliście czas, a cały Wasz trud poszedł na marne? Przy założeniu, że wszystko w porządku z nastawieniem i motywacją osoby uczącej się, bardzo często okazuje się, że winne są błędne przekonania względem nauki oraz wiara w mity dotyczące języka obcego. Mity te przeszkadzają i zniechęcają do rozwoju, więc dzisiaj postanowiłem rozprawić się z tymi, z którymi najczęściej konfrontuję swoich uczniów nie tylko jako anglista, praktyk i teoretyk, ale i psycholog ze specjalnością kliniczną, który posiada gruntowną wiedzę o procesach nauczania i uczenia się. Sam się zresztą ciągle uczę, więc problemy moich uczniów są mi bliskie.

Porażka wynika z braku talentu do języków.

Brzmi niby sensownie, ale nie jest niczym poparte, bowiem zdolność do opanowania dowolnego języka to zagwarantowana genetycznie (czyli po prostu wrodzona) cecha każdego człowieka. Jeden język już znacie i choć bez dwóch zdań dzieci uczą się inaczej niż dorośli, macie niezbity dowód, że byliście w stanie się go nauczyć.

Język angielski jest bardzo trudnym językiem.

Można znaleźć różne dziwaczne podziały języków ze względu na rzekomą trudność, a następnie robić sobie rankingi, z których wynika, że język polski jest w czołówce najtrudniejszych języków świata. Tylko po co i jak to się ma do nauki innego języka? Co ma wspólnego to, że w języku angielskim jest 14 czasów, a w polskim 18 koniugacji czasownika? A jak się do tego ma to, że język angielski i niemiecki są blisko spokrewnionymi językami z tej samej grupy językowej języków germańskich? Jakie to ma przełożenie na ich kształt, słowotwórstwo, gramatykę, wymowę? Gdzie tu wspólny mianownik pozwalający na skuteczny podział? Każdy język zawiera elementy prostsze i trudniejsze i dla jednego prostsze w obsłudze będą języki izolujące (jak angielski), a dla drugiego fleksyjne (jak polski), przy czym ja akurat tutaj wybrałem sobie tak zwane kryterium morfologiczne strukturalnego podziału języków, a jest jeszcze kryterium syntaktyczne i fonologiczno-fonetyczne. Tylko co z tego? Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia, więc zamiast siedzieć z obrażoną miną, trzeba wstać i zacząć się uczyć, bo nic się samo nie nauczy. Kluczem jest nastawienie. Jeśli naprawdę chcecie się nauczyć, to się nauczycie, a jak nie to nie. Ciekawostka dnia: niektórzy teoretycy mówią, że czasów jest 16, a inni, że 2. Co niezwykłe, argumentacja każdej strony ma sens.

W pewnym wieku jest za późno na naukę języków.

Z wiekiem układ nerwowy człowieka staje się mniej plastyczny, to fakt, ale właśnie stałe uczenie się pozwala utrzymać nasz mózg (a więc i umysł) w dobrej kondycji. Czy wiecie, na czym polega mnóstwo zajęć terapii zajęciowej na oddziałach psychiatrycznych oraz neurologicznych? Na nauce i aktywizacji! Nikt niczego za nikogo nie robi i uczymy pacjentów wszystkiego w zależności od ich zaburzeń i możliwości. Tak samo jest z językiem: trzeba mierzyć siły na zamiary, a nie szukać sobie wymówki pod postacią wieku. Każdy moment jest równie dobry do rozpoczęcia nauki i należy pamiętać, że każdy zaczynał kiedyś od zera i nikt, ani jedna osoba nie urodziła się z certyfikatem językowym czy dyplomem magistra filologii w dłoni. Chyba że w ginekologii coś się zmieniło ostatnimi czasy…

Języka obcego można się szybko nauczyć.

Czas potrzebny na opanowanie języka zależy od tego, ile uczeń poświęci na naukę, ale cudotwórcami nie jesteśmy i jeśli ktoś poświęca na naukę tylko godzinę w tygodniu, nie można oczekiwać, że szybko zacznie mówić, o płynnym posługiwaniu się językiem obcym nie wspominając. Kiedyś zresztą już poruszałem tę kwestię, odpowiadając na pytanie o to, czy da się nauczyć języka w 10 dni, więc jeśli Wasz własny rozum nic Wam nie podpowiada, zapoznajcie się z lekturą. Nauka języka to ewolucja, nie rewolucja.

Wystarczą tylko podstawowe czasy, by się porozumiewać.

Nobla i buziaczka w pysiaczka temu, kto mi powie i rzetelnie, logicznie uzasadni czymże są te tajemnicze podstawowe czasy w języku angielskim, bo ja posiadając magisterium z filologii angielskiej nie mam pojęcia. Idąc dalej tym tropem, o jakim trybie mowa? Oznajmującym? Przypuszczającym? Łączącym? O jakiej stronie? Czynnej? Biernej? Zwrotnej? Każda konstrukcja jest potrzebna do tego, do czego służy; to, że niektóre mają nieco węższy zakres zastosowania nie oznacza, że można sobie je odpuścić. Polakom często wydaje się, że to, że język polski jest taki logiczny i prosty, ponieważ potrafią się nim posługiwać, nie znając go od strony teoretycznej. Jako osoba znająca nasz piękny język od tej strony zapewniam, że logiki nie ma się co tu doszukiwać. Tutaj teoretycznie mówię tylko o języku angielskim, ale pewnie każdy z Was zastanawiał się kiedyś, po co uczy się tego czy innego zagadnienia. Dla siebie, kochaneczki, dla siebie. Swoją drogą wiecie, ile czasów naprawdę jest w języku angielskim?

Wyjazd za granicę to gwarancja opanowania języka.

Gdyby tak było, aktualnie wszyscy świetnie znaliby różne języki i szkoły językowe by upadły. Możecie mi wierzyć bądź nie, ale moi uczniowie to w większości osoby mieszkające już wiele lat w Wielkiej Brytanii, ale i nie tylko. Pewnie, że zmiana otoczenia na takie, w którym mówi się żywym językiem angielskim, to dodatkowy bodziec do nauki, ale nic nie gwarantuje nauki języka – jedynie własna motywacja, sumienność i praktyka pod okiem (tudzież uchem) profesjonalisty, czyli osoby z wykształceniem kierunkowym, bo… a o tym poniżej.

Nauczyciel jest niepotrzebny, bo można nauczyć się języka samemu.

Bez dwóch zdań zapał jest niezbędny w nauce, ale trzeba wiedzieć, gdzie można sobie życie ułatwić, a jak można je skutecznie utrudnić i zbrzydzić. O ile generalnie nauka słownictwa to głównie nauka na pamięć, to i tak bardzo często wymaga konsultacji z osobą, która biegle zna dany język. Gramatyka to już w ogóle inna bajka, ponieważ to inny sposób myślenia, patrzenia na świat, postrzegania otaczającej nas rzeczywistości. Nawet my, lingwiści, uczymy się języków obcych z nauczycielami, choć wiele kwestii teoretycznych mamy już opanowanych. Doświadczenia jednak teoria nie zastąpi – i odwrotnie. Nauczyciel jest od postawienia diagnozy i korygowania jest w trakcie trwania nauki, a sama diagnoza nie jest wydarzeniem jednorazowym. Sytuacja analogiczna jest u lekarza; niekiedy od razu wiadomo, co się dzieje, a niekiedy potrzeba więcej czasu, kilka prób i błędów, by dotrzeć do sedna problemu. W skuteczności nauki dużą rolę odgrywa zaufanie do nauczyciela, którego czasami brak. Warto więc pamiętać, że na ogół nie uczymy od wczoraj, wielu z nas posiada wieloletnie doświadczenie i znamy więcej niż jeden język obcy. Wiemy, jak się efektywnie uczyć języków obcych. Nikomu krzywdy nie zrobimy i gwarantujemy rozwój, jeśli tylko uczeń da się nam poprowadzić i, co wcale nie jest zawsze dla uczniów tak oczywiste, będzie się uczył. My się za nikogo niczego nie nauczymy, ale zrobimy wszystko, by Wam pomóc w opanowaniu wybranego języka. Z nauczycielem zwyczajnie prościej i szybciej osiągniecie wymarzony poziom.

Lepiej uczyć się z native speakerem niż z polskim nauczycielem.

Jeśli czyimś największym atutem jest sam akt urodzenia, to wiele to mówi o takiej osobie. Niestety, na takiej opinii bazuje wiele szkół językowych, które chwalą się, że uczy u nich rodzimy użytkownik danego języka. Oczywiście, native speaker będzie miał najpewniej perfekcyjną wymowę i może być dobrym rozwiązaniem, ale jeśli już jesteście na poziomie C1/C2 i chcecie mówić tym samym dialektem co on. Wszystkim innym potrzebny jest ktoś, kto nie tylko zna język od strony teoretycznej, żeby móc wytłumaczyć nowe zagadnienia, ale i po prostu zna język polski, gdyż niektóre zagadnienia na poziomach niższych niż zaawansowany mogą okazać się niezrozumiałe, gdy tłumaczone w języku angielskim. I tak, native speaker „czuje” swój język; wie, co naturalne, ale nie zawsze wie dlaczego. Czy takie szalenie wyczerpujące wyjaśnienie typu „bo tak mi lepiej brzmi” byłoby dla Was wystarczające? Każdy robi błędy i założenie, że Brytyjczyk ich nie robi jest zwyczajnie bezpodstawne. Ba, nierzadko jest tak, że sumienni uczniowie po kursach językowych nie robią tych wszystkich klasycznych błędów, które robią mieszkańcy danego obszaru językowego.

Podręcznik do nauki jest zbędny.

Podręcznik nie służy jako zbędny gadżet ani na moim, ani na ucznia biurku. Podręcznik wyznacza ramę nauki i tak naprawdę jest głównie dla osoby uczącej się, by mogła zobaczyć, jak idzie nauka, co jeszcze przed nią i by łatwiej wracać do czegoś, co już było, a być może umknęło (bo przecież zawsze coś umyka, to normalne). Ponadto dobre podręczniki do nauki języków obcych tworzone są z poszanowaniem międzynarodowej klasyfikacji poziomów biegłości językowej, przyjętej też przez Radę Europy (od A1, czyli poziomu początkującego, do C2, czyli graniczącego z biegłością na poziomie rodzimym). Każdy poziom określa zakres, w jakim należy opanować umiejętności językowe (mówienie, czytanie, słuchanie i pisanie), żeby móc spokojnie przejść na wyższy poziom. Następnym razem, gdy krzywo spojrzycie na książkę, pomyślcie, że to tak naprawdę Wasz dobry przyjaciel, który cierpliwie pokazuje drogę rozwoju.

Gramatyka nie jest potrzebna, by mówić.

Czy się to komuś podoba, czy nie, gramatyka to esencja języka. To dzięki niej wiemy, jak tworzyć wyrazy i budować zdania. Bez gramatyki nie ma nauki języka i jeśli naprawdę komuś zależy na opanowaniu języka, musi się z tym pogodzić. Nie mówię, że gramatyka jest najważniejsza, bo w nauce języka każdy element jest równie ważny. Sama gramatyka nic człowiekowi nie da jak i samo słownictwo w niczym nie pomoże. Tu chodzi o zmianę myślenia: gramatyka nie jest po to, by utrudniać życie, ale by je właśnie ułatwiać. Często praktykowane porównywanie procesu nauki przez dzieci (i nawet niemowlaki) z tym, jak uczą się języków dorośli, to w najlepszym wypadku nieporozumienia, a w najgorszym próba naciągnięcia na „cudowny” kurs. Choć może i niemowlaki nie uczą się gramatyki z książek, nie oznacza to, że nie uczą się jej wcale. Uczą się, ale inaczej; tak, jak żaden dorosły nigdy nie będzie się uczył, bo fizycznie nie ma możliwości. Zresztą dorośli nawet gdyby mogli, to by nie chcieli uczyć się języka jak dzieci, no chyba że komuś wystarczy zasób słów trzylatka oraz umiejętność budowania niesamowicie rozbudowanych zdań typu „mama jeść” lub „tata siku” już po trzech latach nauki. Bo oto, jak się uczą dzieci.

Najnowsze metody są lepsze od starszych metod.

Ten mit nawiązuje do poprzedniego punktu. O ile nowinki ze świata metodyki i metodologii są ciekawostkami, z którymi warto być na bieżąco, o tyle pamiętajcie, że lingwistyka to nie jest nauka gorąca i tutaj nie ma wielkich przełomów jak w fizyce, chemii czy medycynie. Zawsze swoich uczniów zachęcam do zapoznawania się z różnymi materiałami, strategiami i metodami uczenia się języka angielskiego, bo najlepiej przekonywać się na własnym doświadczeniu, przy czym każdemu służę profesjonalną radą, jeśli tylko ktoś chce zasięgnąć obiektywnej opinii.

Brak widocznych postępów to sygnał, że nauka idzie złym torem.

Pomijając sytuację, w której ktoś faktycznie się nie uczy, to brak widocznych efektów może wynikać z… coraz wyższego zaawansowania. Paradoksalne tylko na pierwszy rzut oka, ale nauczyciel jest właśnie od tego, by rzucić okiem po raz wtóry. Wszyscy, którzy dotarli do mistycznego poziomu średnio zaawansowanego (intermediate) chóralnie wręcz sygnalizują, że przestają się rozwijać. Z jednej strony jest to bardzo wdzięczny poziom, na którym uczniowie nabierają coraz większej pewności siebie i wiary we własne umiejętności, ale z drugiej strony paskudna magia tego poziomu sprawia, że nagle niemal z dnia na dzień postęp jakby zanikał. Chodzi o to, że duża dawka gramatyki została już poznana i odtąd coraz mniej będzie przełomowych momentów, których pełno na poziomach niższych. Podobnie jest ze słownictwem: zasób słów powinien być już na tyle bogaty, że teraz nauka coraz bardziej będzie przypominać poszerzanie i szlifowanie, a nie ciosanie. Testy sprawdzające wiadomości, do których niektórzy czują awersję, pomagają: nie dość, że pozwalają na aktywną powtórkę materiału, to jeszcze na bieżąco sprawdzają zdobywaną wiedzę i wskazują, czy należy do czegoś wrócić, oraz jak wygląda postęp. Cyferkami, a przecież w dzisiejszych czasach tak wszyscy lubią cyferki, prawda?

Tak, mity są przyjemne do posłuchania lub poczytania, ale jeśli dotyczą spraw, które mają realny wpływ na nasze życie, należy się z nimi rzetelnie rozprawiać. Kogo zainteresował ten temat, tego zapraszam jeszcze do lektury artykułu Mity o biegłości językowej oraz serii Mity o gramatyce języka angielskiego.

Jeśli miałbym w jednym zdaniu zamknąć to, co chciałbym Wam przekazać, to poradziłbym, by uczyć się sumiennie, być cierpliwym i ufać nauczycielowi. Przytoczony przeze mnie na wstępnie cytat niech będzie przesłaniem, które warto sobie wziąć do serca. Zachęcam do krytycznego, obiektywnego spojrzenia na świat. Może akurat odkryjecie coś wartościowego, co pozytywnie zmieni Wasze myślenie, postawy i nawyki? W ostateczności nauka dowolnej nowej umiejętności sprowadza się do nauki nowego nawyku.