Tryb łączący: Present Subjunctive

Tryb łączący służy do mówienia o potrzebie, konieczności, obowiązku, nadziei i żalu. Dzięki niemu wyrażamy też rady i sugestie, propozycje, rozkazy oraz życzenia. Kto się uczy języka francuskiego lub niemieckiego, ten pewnie właśnie padł z wrażenia, że w języku angielskim ten tryb też istnieje. Istnieje, ale w języku angielskim nowożytnym jest bardzo słabo widoczny. Jeśli porównywać go do formy trybu łączącego języka francuskiego, to można wręcz stwierdzić, że go nie ma, ale jeśli mówimy o funkcji i co wyraża, to jest jak najbardziej realny. Dobra wiadomość jest taka, że każdy na poziomie nawet podstawowym zna potrzebne formy. Wiecie, jak jest po angielsku „jeść”, „spać”, „iść”, „być” czy „robić zakupy”? W takim razie wiecie też, jak wygląda Present Subjunctive od tych czasowników i wszystkich innych, które znacie: eat, sleep, go, be oraz do the shopping. Forma ta jest stosowana do każdej osoby. La vie est vraiment belle, n’est-ce pas? I mean… life’s really beautiful, isn’t it? W czym więc trudność? W niczym, ale trzeba pamiętać, gdzie i kiedy go stosować, i nie dać się zwieść nazwie.

Tryb łączący teraźniejszy, czyli nasz tytułowy Present Subjunctive, tylko z nazwy jest teraźniejszy. Nazwa ta jest w sumie tylko techniczna i sugeruje, że forma czasownika, którą stosujemy, to forma present (czyli generalnie bezokolicznik bez to, zwany też bare infinitive); ta sama, którą używamy w trybie rozkazującym. Tryb łączący występuje poza czasem i sam w sobie nic o nim nie mówi, dlatego nie ma specjalnego związku z teraźniejszością.

Przede wszystkim Present Subjunctive stosujemy w utartych zwrotach, które wystarczy zapamiętać.

• Long live the King! God save the Queen!
  „Niech żyje król” czy „Boże, chroń królową” to nie żadne polecenie, choć faktycznie wygląda jak tryb rozkazujący. Jest to jednak życzenie na zasadzie may the King live long („niech król długo żyje”) czy may God save the Queen („niech Bóg ochroni królową”).
• Rest in peace! Bless you!
  „Spoczywaj w pokoju” i „na zdrowie” to ewidentnie też życzenia.
• God/Heaven forbid!
  „Niech Bóg broni” czy „broń Boże” to też nie są rozkazy.
• Be that as it may…
  To zwrot, który można przetłumaczyć „niemniej” czy „jakkolwiek by nie było”. Stosujemy go, by stwierdzić, że choć coś może i jest prawdziwe, to i tak nie wpływa na naszą ostateczną opinię czy decyzję, np. Be thay as it may, I still think Mrs Smith should replace Mrs Adams.
• Come what may…
  Przetłumaczyć możemy „cokolwiek by się nie działo” służy wprowadzeniu silnego zapewnienia, np. Come what may, I’ll always love him.
• Suffice is to say…
  Stosujemy do podsumowania i można przetłumaczyć „powiedzmy”, np. Suffice is to say, I don’t enjoy working with Alice.
• Until death do us part.
  Część przysięgi małżeńskiej, której odpowiada polski fragment „dopóki śmierć nas nie rozłączy”.
• So be it.
  Krótki zwrot znaczące „niechaj tak będzie” oznaczające naszą zgodę na to, co ma być, np. If you want to leave me now, then so be it. I’m not going to stop you.

Poza utartymi zwrotami tryb łączący wrzucimy po spójniku lest, który jest żywym reliktem gramatycznym. Znaczeniowo jest równy wyrażeniu for fear that („z obawy że”) lub in order not that („aby nie”). Spójnik ten różnie się tłumaczy na język polski (np. „na wypadek gdyby”) też z tego względu, że sam w sobie ma wartość negacji, a to znaczy, że nie będzie występował ze słówkiem przeczącym not (więcej na ten temat we wpisie Co oznacza i jak stosować spójnik lest?).

• We spoke quietly lest someone hear us.
  Rozmawialiśmy cicho, by nikt nas nie usłyszał.
• I didn’t tell you lest you become angry.
  Nic nie powiedziałem, byś nie był zły.
• I turned the radio down lest I miss the phone ringing.
  Ściszyłem radyjko, bym nie przegapił telefonu.
• Don’t walk in there lest someone catch you!
  Nie właź tam, bo cię złapią!

Tryb ten znajdzie też zastosowanie w tzw. that-clauses, czyli zdaniach podrzędnych wprowadzonych przez zaimek that, przy czym słówko to można pominąć. Jak zwał, tak zwał, ale dzięki temu po prostu łatwo się zorientować, gdzie mamy do czynienia z trybem łączącym, a mianowicie w zdaniach po przymiotnikach oznaczających głównie konieczność:

• It is important (that) the train be on time.
  Ważne, by pociąg był o czasie.
• It is crucial (that) you not leave the office before 6 pm.
  Ważne, byś nie opuszczał biura przed szóstą.
• It is essential (that) they see a therapist.
  Ważne, by oni umówili się na terapię.
• It is vital (that) the products be tested carefully.
  Ważne, by produkty dokładnie przetestowano.
• It is imperative (that) she tell us the truth.
  Ważne, by powiedziała nam prawdę.

Inne przymiotniki tego typu to np. advisable, necessary, preferable, optional, desirable, okay, urgent, right, appropriate, best czy better.

Ponadto tryb ten ma zastosowanie w zdaniach poprzedzonych czasownikiem wyrażającym wspomniane wcześniej życzenia, polecenia, sugestie i wszystko to, co generalnie nie jest faktem:

• We insist (that) the dinner be served immediately.
  Nalegamy, by natychmiast podano obiad.
• I ask (that) you finish the report by noon.
  Proszę, byś skończył raport do południa.
• She recommends (that) we stay in that hotel.
  Sugeruje nam zatrzymać się w tamtym hotelu.
• I suggest (that) you call your wife now.
  Sugeruję, byś zadzwonił do swojej żony teraz.

Inne podobne czasowniki to np. propose, demand, prefer, request, desire, advise, urge, order, instruct, rule oraz vote.

Zdarza się przy tym, że po niektórych czasownikach i przymiotnikach tryb łączący nie jest obowiązkowy, a jego zastosowanie (lub brak) zmieni znaczenie zdania. Porównajmy:

• I insist (that) she be here.
  Tryb łączący: nalegam, by tu przyszła (nie ma jej, to moje żądanie).
• I insist (that) she is here.
  Tryb oznajmujący: staram się kogoś przekonać, że ona tu jest (stwierdzenie faktu).
• It is important (that) you be happy.
  Tryb łączący: ważne, byście byli szczęśliwi.
• It is important (that) you’re happy.
  Tryb oznajmujący: fajnie, że jesteście szczęśliwi.

A jak robimy przeczenia w trybie łączącym? Banalnie: stawiając słówko przeczące not przed tym, czemu przeczymy:

• It is important (that) you be in time for dinner. Ważne, byś zdążył na kolację.
  It is important (that) you not be late. Ważne, byś się nie spóźnił.
  It is not imporant (that) you attend the meeting. Nie musisz brać udziału w spotkaniu.
• We demand (that) you tell us the truth. Żądamy, byś powiedział prawdę.
  We demand (that) you not lie to us. Żądamy, byś nie kłamał.
  We don’t demand (that) you tell us everything. Nie wymagamy, byś mówił nam wszystko.
• It is important (that) we learn Contemporary English. Trzeba się uczyć języka angielskiego nowożytnego.
  It is vital (that) we not forget about the grammar. Nie należy zapominać o gramatyce.
  It is not essential (that) we learn Old English. Nie trzeba się uczyć staroangielskiego.

Jak być może zauważyliście, w języku polskim teoretycznie tryb łączący nie występuje, a jego funkcję przejął tryb przypuszczający, niemniej są pewne różnice między trybem przypuszczającym a łączącym, jeśli chodzi o umiejscowienie partykuły „by”, np. „Sugeruję, by z nimi porozmawiał” (tryb łączący) oraz „Sugeruję, że porozmawiałby z nimi” (tryb przypuszczający). Nie o to jednak, nie o to! A w sumie szkoda…

Wspomniałem na wstępie, że tryb łączący występuje poza czasem, co oznacza, że Present Subjunctive można stosować również do mówienia o przeszłości, jeśli tylko zmienimy czas w zdaniu nadrzędnym na przeszły, ale można też bez większej różnicy w znaczeniu wprowadzić i czas przyszły.

• It is essential (that) you learn the subjunctive mood. Ważne, byście się nauczyli trybu łączącego.
  It was essential (that) you learn verbs. Ważne było, byście się nauczyli czasowników.
  It will be essential (that) you use the subjunctive mood in certain situations. Będzie istotne stosować tryb łączący w pewnych sytuacjach.
• I propose (that) Mr York be our team leader. Sugeruję, by pan York został kierownikiem naszego zespołu.
  I proposed (that) Mr Smith not be our team leader. Zasugerowałem, by pan Smith nie był kierownikiem naszego zespołu.
  I will propose (that) they change the entire staff. Zasugeruję wymianę całej załogi.

Okazuje się więc, że na fakt, że angielski tryb łączący jest konstrukcją mało widoczną w życiu codziennym składa się kilka czynników. Przede wszystkim konstrukcja jest uważana za nieco bardziej formalną, więc idąc do warzywniaka po bułę czy gdzie tam się bułki kupuje niekoniecznie musimy brzmieć jak nasz ukochany Shakespeare. Nie jest to do końca prawda, ponieważ niekiedy tryb łączący musi się pojawić, bo wymusza go jakaś konstrukcja. Z drugiej strony bywa zastępowana nieco inną, ciut mniej formalną konstrukcją, ale również o wartości trybu łączącego: z czasownikiem posiłkowym should przed czasownikiem głównym (np. I insist he leave oraz I insist he should leave). Poza tym czasowniki w języku angielskim niemal nie odmieniają się przez osoby z raptem dwoma wyjątkami: czasownik be (am, is, are, was, were) oraz inne czasowniki w 3. osobie liczby pojedynczej czasu Present Simple (które przyjmują końcówkę -s). Jako że w Present Subjunctive używamy bezokolicznika bez to, wynika z tego dość jasno, że właśnie w tych wyjątkowych sytuacjach będzie widoczny teraźniejszy tryb łączący. Ostatecznie nie mówimy We be Polish* czy Marcel teach English*, ale We are Polish oraz Marcel teaches English, stosując odmienione formy czasowników, czego nie robi się w trybie łączącym, wołającym o najbardziej podstawowe, bezosobowe, bezkońcówkowe formy czasowników.

Trzeba jednak wiedzieć, że coś takiego istnieje i kiedy to należy stosować, bo w najlepszym wypadku powiemy coś źle, a w najgorszym zmienimy znaczenie wypowiedzi (poza powyższymi przykładami jest to szalenie istotne np. przy różnicowaniu realnych i nierealnych trybów warunkowych). A takie zaniedbania są mało seksowne.

Na koniec ciekawostka dnia: czy wiecie, że historycznie rzecz ujmując forma czasownika w angielskim trybie łączącym to forma czasownika 3. osoby liczby pojedynczej, a we francuskim trybie łączącym stosuje się temat 3. osoby, ale liczby mnogiej? Cudom nie ma końca!

<> Ćwiczenia <>

Przetłumacz:

1. Jaką książkę polecasz mi do przeczytania?
2. To istotne, by Ann o tym nie wiedziała.
3. Koniecznie bądź na spotkaniu.
4. Będziemy pracować cicho, by pozostali nas nie usłyszeli.
5. Posiadanie tego dokumentu jest opcjonalne.
6. Nalegałem, by on tu był punktualnie.
7. Nikt nie zażąda, by płacili wyższe podatki.
8. Ona zagłosowała, by oni opuścili program.
9. Proszę, byście nie zrobili żadnych błędów.
10. Sugeruję, byś pracował szybciej.
11. Nie róbcie tego, bo ktoś was złapie!
12. Nalegają, byśmy się nie rozdzielali.
13. Oni zażądali, byśmy dzisiaj oddali im pieniądze.
14. Mark wcale nie musi być z nami cały czas.
15. Zasugeruję, by się wyprowadził.

Odpowiedzi:

1. What book do you recommend (that) I read?
2. It’s important Ann not know about this.
3. It’s necessary you be at the meeting.
4. We’ll be working quietly lest others hear us.
5. It is optional (that) you have this document.
6. I insisted (that) he be here on time.
7. No one will request (that) they pay higher taxes.
8. She voted (that) they leave the show.
9. I ask (that) you not make any mistakes.
10. I suggest you be working faster.
11. Don’t do it lest someone catch you!
12. They urge (that) we not split.
13. They demanded we give them the money back today.
14. It’s not essential (that) Mark be with us the whole time.
15. I’ll suggest (that) he move out.