Stopniowanie angielskich przymiotników i przysłówków

Niniejszy tekst stanowi odpowiedź na pytanie, które otrzymałem mailem. Kto pyta mnie, ten nie błądzi!

Nie rozumiem, dlaczego od wyrazu ‘fast’ mogę utworzyć formę ‘faster’, ale już nie ‘fastly’, oraz czemu mówi się akurat ‘politer’, ale nie ‘bizarrer’.

Nie wiedzieć to ludzka rzecz, a wbrew pozorom w tym szaleństwie jest metoda, tylko że… trzeba najpierw samemu nieco ześlizgnąć się w otchłań szaleństwa, by rzeczywistość nabrała sens.

Na wstępie przypomnijmy sobie terminologię. Najogólniej mówiąc, przymiotniki (adjectives) opisują rzeczowniki (nouns), dlatego odpowiadają na pytanie „jaki?”. Przysłówki (adverbs) opisują czasowniki (verbs), dlatego odpowiadają na pytanie „jak?”. W języku polskim powiemy „ładny dom” i „ładnie napisane”, ale już nie „ładnie dom” czy „ładny napisany”, bo w tych parach wyrazy się ze sobą logicznie nie łączą. Tak samo jest w języku angielskim, gdzie powiemy a nice house i nicely written, a nie a nicely house czy nice written. Wyrazy to nie posłowie, więc muszą wykazywać się logiką.

Jeśli chodzi o przymiotniki i przysłówki w języku angielskim, są one tworami prostymi i przyjemnymi w obsłudze. Nie ma zbyt wiele do nauki i poza stopniowaniem nie podlegają żadnym odmianom. Gdy znamy przymiotnik, po dodaniu do niego końcówki -ly stworzymy przysłówek:

• nice – nicely (ładny, ładnie)
• quick – quickly (szybki, szybko)
  
• cheap – cheaply (tani, tanio)
  
• intelligent – intelligently (inteligentny, inteligentnie)
  
• beautiful – beautifully (piękny, pięknie)
  

Stopniowanie przymiotnika nie jest skomplikowane, ale bywa podchwytliwe głównie dlatego, że zamiast twardych reguł mamy raczej wskazówki. Zacznijmy od tego, że niektóre przymiotniki niemal nigdy nie podlegają stopniowaniu, ponieważ posiadają tzw. stopień absolutny, czyli mówią o cesze niepodlegającej stopniowaniu. Należy do nich przymiotniki mówiące o pewnych ekstremach (np. final, freezing, boiling, perfect), stanach absolutnych (ideal, dead, complete, whole) czy klasach (np. right, wrong, real, nuclear, wooden). Te kategorie raczej nie są rozłączne, bo wiele z takich niestopniowalnych przymiotników trudno jednoznacznie dopasować, a poza tym osobie uczącej się taka zabawa może niewiele dać (np. impossible, main, unanimous, minor, unique, universal, sufficient). Mnie daje, bo lubię zabawy językiem. Dlatego uczymy się ze zrozumieniem, a nie na pamięć!

Przymiotniki jednosylabowe zazwyczaj stopniujemy za pomocą końcówek -er dla stopnia wyższego i -est dla stopnia najwyższego.

• hot – hotter – hottest
• wise – wiser – wisest
• small – smaller – smallest

Pamiętać należy o podwojeniu ostatniej spółgłoski, jeśli przymiotnik kończy się kombinacją spółgłoska-samogłoska-spółgłoska (lub też po prostu składa się z zaledwie trzech liter o takiej kolejności).

Przymiotniki minimum trzysylabowe odmieniamy przez postawienie przed nimi słówek more dla stopnia wyższego i most dla stopnia najwyższego.

• expensive – more expensive – most expensive
• immature – more immature – most immature
• beautiful – more beautiful – most beautiful

Zgodnie z regułą mówiącą, że w języku angielskim nie dublujemy końcówek, przymiotniki odczasownikowe (technicznie zwane imiesłowami, czyli participles) bez względu na swoją długość odmieniają się jak przymiotniki trzysylabowe. Jest to w pełni logiczne, bo skoro na jeden wyraz może przypadać co najwyżej jedna końcówka, nie możemy dorzucić kolejnej.

• lit – more lit – most lit
• broken – more broken – most broken
• careless – more careless – most careless
• interested/interesting – more interested/interesting – most interested/interesting

Jak pewnie zauważyliście, powstała luka: przymiotniki dwusylabowe. Co z nimi? Tu się sprawy nieco komplikują, bo to zależy. Jeśli taki przymiotnik kończy się na -y, -le lub -er, stopniujemy go jak przymiotnik jednosylabowy, pamiętając o zamianie -y na -i, jeśli przed nim znajduje się spółgłoska.

• happy – happier – happiest
• simple – simpler – simplest
• clever – cleverer – cleverest

Jeśli jednak nie ma żadnej z tych końcówek, bierze się pod uwagę zarówno lokalne użycie, jak i łatwość wypowiedzenia odmienionego przymiotnika. Z jednej strony wiele z nich stopniuje się jak trzysylabowe. Z drugiej strony dużo zaakcentowanych na pierwszej sylabie odmienia się jako jednosylabowe. Z trzeciej strony stopniuje się też tak sporo tych zaakcentowanych na drugiej sylabie. Do tego dochodzi trochę wyjątków, a i część przymiotników zaczęto stosować inaczej niż kiedyś, więc obie formy są akceptowane. Lub też bywają. Gdy niepewność duszę Waszą zatruwa, a z jakichś niezrozumiałych powodów nie sprawdziliście poprawnej formy, możecie odmienić taki przymiotnik jak trzysylabowy, bo tak też robi wielu native speakerów.

• cruel – crueller – cruellest
• quiet – quieter – quietest
• narrow – narrower – narrowest
• profound – profounder – profoundest
• bizarre – more bizarre – most bizarre
• intense – more intense – most intense
• pleasant – more pleasant – most pleasant

Teraz będzie już tylko prościej: stopniowanie przysłówków. Skoro już wiemy, jak tworzymy przysłówki oraz że nie wolno dublować końcówek, okazuje się, że przysłówki stopniujemy za pomocą słówek more i most bez względu na ich długość, głębokość i szerokość.

• prettily – more prettily – most prettily
• efficiently – more efficiently – most efficiently
• rudely – more rudely – most rudely

To teraz przejażdżka w drugą stronę: stopień niższy i najniższy dowolnego przymiotnika i przysłówka tworzymy, stawiając przed nim słówko less („mniej”) lub least („najmniej”). Zawsze. Bez wyjątków. Ament.

• cold – less cold – least cold
• adorable – less adorable – least adorable
• damaged – less damaged – least damaged
• slowly – less slowly – least slowly

Mojego pokroju kochasie z gramatycznej policji ucieszą się na wiadomość o istnieniu trzech przymiotnikowo-przysłówkowych pułapek. Po pierwsze, niektóre przysłówki nie mają końcówki -ly (np. fast „szybko”, soon „wkrótce”, straight „prosto”). Po drugie, nie wszystkie słówka z końcówką -ly są przysłówkami (np. friendly „przyjacielski”, brotherly „braterski”, lovely „uroczy”, chilly „chłodny”). Po trzecie, pewne przysłówki tylko pozornie pochodzą od przymiotników, więc oba słówka w takiej parze mają inne znaczenie niż się wydaje (flat „płaski/płasko” i flatly „stanowczo”, funny „śmieszny/śmiesznie” i funnily „dziwnie”, right „poprawny/poprawnie” i rightly „słusznie”, close „bliski/blisko” i closely „uważnie”). Sądzę, że to ważne, bo niekiedy można powiedzieć coś zgoła odwrotnego, jak to ma miejsce w przypadku I work hard „Ciężko pracuję” oraz I hardly work „Prawie nie pracuję”! Zawsze gdy nie jesteście pewni, zajrzyjcie do słownika angielsko-angielskiego, który rozwieje wątpliwości. No chyba że je pogłębi, ale to wtedy macie jeszcze ostatnią deskę ratunku pod postacią mej skromnej persony.

Odpowiadając na pytanie od Czytelnika, pozwolę sobie wypunktować to, co mi leży na sercu:

1. Nie można powiedzieć fastly, ponieważ słówko fast to tak zwany flat adverb (dosłownie „płaski przysłówek”), co oznacza, że przymiotnik i czasownik mają tę samą formę. Skoro tak, słówko to stopniujemy jak zwykły przymiotnik jednosylabowy, a fastly po prostu nie istnieje.
2. Politer jest o tyle ciekawą formą, że pokazuje rosnący rozdźwięk między gramatyką deskryptywną (opisową, faktycznie stosowaną) i preskryptywną (idealną, bardziej książkową). Faktycznie, przymiotnik polite w idealnym świecie (oraz w formalnych sytuacjach wymagających bardziej starannego języka) stopniujemy jak przymiotnik jednosylabowy, niemniej coraz więcej Anglików i Amerykanów używa more polite.
3. W przypadku bizarre jednak nikt nie powie bizarrer, bo to po prostu źle brzmi. Ludzie zrozumieją, co autor miał na myśli, ale raczej niewielu rodzimych użytkowników angielskiego stworzy takiego językowego potworka.

Komu mało przysłówków i kto odważy się spojrzeć w bezdenne oczy ciemności, tego zapraszam w podróż po phrasal verbs, czyli angielskich czasownikach złożonych, gdzie nic nie jest tym, czym się wydaje…

<> Ćwiczenia <>

Przetłumacz:

1. Dobra robota!
2. Mów wolniej, bo cię nie rozumiem.
3. To najmniejszy pies, jakiego kiedykolwiek widziałem!
4. Dobrze powiedziane.
5. Staram się wydajnie pracować.
6. Sprzedawca dziwnie mówił.
7. Jakie piękne kwiaty!
8. Jestem coraz mniej zainteresowany…
9. Patrz, jakie tanie są tamte buty.
10. Moja sypialnia to najzimniejszy pokój w domu.
11. Co mam zrobić z tą drobno posiekaną cebulą?
12. Poprzedni film był ciekawszy.
13. Nie idź tak szybko, bo nie mogę za tobą nadążyć!
14. Ta restauracja jest piękna. Jest bardziej oświetlona niż ta, w której byliśmy tydzień temu.
15. Nie oddalaj się.

Odpowiedzi:

1. Good job!
2. Speak more slowly because I can’t understand you.
3. It’s the smallest dog I’ve ever seen!
4. Well said.
5. I try to work efficiently.
6. The shop assistant talked funnily.
7. What beautiful flowers!
8. I’m less and less interested…
9. Look how cheap those shoes are.
10. My bedroom is the coldest room in the house.
11. What should I do with the finely chopped onion?
12. The previous film was more interesting.
13. Don’t walk so quickly, because I can’t keep up with you!
14. This restaurant’s beautiful. It’s more lit than the one we visited last week.
15. Stay close.