„Used to” czy „would”?

Taki mail ostatnio do mnie przywędrował:

W pewnej książce natknęłam się na fragment „When I was a kid, I used to visit my cousins very often. They lived near a huge forest, where we played hide-and-seek. Every weekend we would go to bed very late”. Całość ewidentnie odnosi się do przeszłości, więc skąd te różne formy gramatyczne?

W przytoczonym fragmencie mamy aż trzy niemal równoważne konstrukcje: czas Past Simple, used to (swoją droga również w czasie Past Simple) oraz czasownik would. Niemal równoważne, bo choć w powyższym przykładzie można sobie je pozamieniać miejscami, to nie zawsze można tak postąpić.

Past Simple, jak wiemy, to jeden z czasów narracyjnych i odnosi się do zakończonych zdarzeń z przeszłości, które nie mają wpływu na teraźniejszość. Może mówić o czynnościach jednorazowych, jak i powtarzanych i nawet zwyczajowych. Powiemy więc zarówno Anna didn’t pass that English test (jeden raz), jak i Anna always passed her English tests (wielokrotnie).

Podobnie konstrukcja used to (która występuje tylko w czasie Past Simple), ale z taką różnicą, że jej nie stosujemy do czynności jednorazowych. Powinno się powiedzieć My parents visited Europe two times last year, a nie My parents used to visit/would visit Europe two times last year. W rzeczywistości used to jest przeszłym odpowiednikiem Present Simple i dodatkowo sugeruje, że opisywana czynność w teraźniejszości nie jest kontynuowana. Stwierdzenia Mark was very naughty oraz Mark used to be very naughty są niemalże identyczne, choć wersja z konstrukcją used to jasno mówi, że Marek już nie jest niegrzeczny. No bomba chłopak!

Would również używamy, gdy chcemy powiedzieć o czynnościach wielokrotnych i zwyczajowych, ale nie wtedy, gdy mówimy o permanentnych stanach, brak jasnego odniesienia do czasu przeszłego, mówimy, ile razy dana czynność została w przeszłości wykonana lub też opisywane zdarzenia się zmieniły i aktualnie już nie występują. W telegraficznym skrócie: would nie stosujemy z tzw. state verbs. Bez problemu można powiedzieć Whenever I visited her, my granny would bake me an apple pie, ale już samo She would bake me an apple pie bez wskazywania konkretnego momentu w przeszłości jest koślawo-niemrawe. Ponadto would często występuje z przysłówkami i określeniami częstotliwości (We would stay up all night whenever my sister visited me), a także można za pomocą tego czasownika wyrazić krytykę pod czyimś adresem (As a boy, Sean would never help in the kitchen).

Przyjrzyjmy się innym równoważnym przykładom:

• As a child, I ate a lot of sweets. Wiemy, że miało to miejsce w przeszłości i z całego kontekstu oraz odniesienia czasu ewidentne jest, że zwyczajowo obżerałem się słodisiami.
• As a child, I used to eat a lot of sweets. Wyjaśnienie jak wyżej.
• As a child, I would eat a lot of sweets. Znów wszystko jest jasne i would jest możliwe, ponieważ mamy jasne określenie, kiedy to miało miejsce (as a child), oraz mówimy o czynności powtarzanej, a nie permanentnym stanie.

Zobaczmy teraz zdania, w których użycie would jest już ograniczone:

• Mark would smoke a lot. Błąd wynika z braku odniesienia typu when he was a teenager lub when he had a lot of problems. Poprawnie powiemy Mark smoked a lot bądź też Mark used to smoke a lot, gdzie nawet nie potrzebujemy określenia czasu.
• I remember you would have long hair at university. Określenie czasu co prawda jest, ale posiadanie włosów takich, siakich czy owakich to stan (względnie) permanentny, a nie czynność rutynowa bądź przyzwyczajenie. Poprawnie zdanie brzmi I remember you had long hair at university lub I remember you used to have long hair at university.

Podsumowując, tylko „czysty” czas Past Simple stosujemy do opisywania jednorazowych zdarzeń z przeszłości, gdy padnie liczba powtórzeń danej czynności lub chcemy podkreślić, jak długo coś trwało. Można ten czas stosować do czynności wielokrotnych i permanentnych stanów. Used to natomiast stosujemy tylko do czynności wielokrotnych, nigdy jednorazowych, a także do permanentnych stanów. Z kolei would używamy do mówienia o czynnościach wielokrotnych oraz do wyrażania krytyki względem czyichś nawyków, ale nie do opisywania zdarzeń jednorazowych, stanów czy sytuacji, które się zmieniły.

Zerknijmy jeszcze na kilka zdań:

• Whenever I had a problem, Jane helped/used to help/would help me. Czynność wielokrotna z jasnym odniesieniem do przeszłości, więc wszystkie konstrukcje są dopuszczalne.
• Yesterday, when I had a problem, Jane helped me. Sytuacja, która miała miejsce tylko raz, więc użyjemy jedynie Past Simple.
• Sean didn’t walk to work. W zależności od kontekstu zdanie może oznaczać, że Sean nie poszedł lub też nie chodził do pracy (w sensie że nogyma, prawda?!).
• Sean didn’t use to walk to work. Zdanie jasno mówi, że mamy do czynienia z sytuacją wielokrotną. Może się burżuj woził, trudno stwierdzić, ale jedno jest pewne: o ile teraz chodzi do pracy, to na nogach właśnie.
• Sean wouldn’t walk to work. Tu mamy do czynienia z krytyką i ukazaniem, że to było dla Seana typowe. Może mu się nie chciało chodzić, nie wiadomo, ale mnie to drażni(ło).

Wszystkie z opisywanych form służą do opisywania zdarzeń z przeszłości, które są zakończone i nie mają związku z teraźniejszością. Po co je jednak upychać obok siebie? Bo to ładnie, naturalnie wygląda i brzmi, gdy żonglujemy rożnymi konstrukcjami, a nie trzymamy się kurczowo jednej.