Phrasal verbs, czyli angielskie czasowniki złożone – część 3

W ostatniej części serii o angielskich czasownikach złożonych dowiecie się, jak bardzo istotne jest miejsce dopełnienia w zdaniu zawierającym taki czasownik wielowyrazowy. Jeśli jednak ominęła Was część 1 (w której tłumaczyłem, czym są czasowniki złożone) lub część 2 (w której opisywałem, czym jest dopełnienie i jak się ono ma do czasowników złożonych), koniecznie się z nimi zapoznajcie, bo inaczej niniejszy tekst może się okazać niejasny. Nadrobione? Zrozumiane? Super, to zerknijcie na poniższe zdania:

• I woke up.
  wake up – budzić się
• I put on my cap.
  put on – zakładać
• I put my cap on.

Pierwsze zdanie nie zawiera dopełnienia, ale drugie i trzecie już tak. Nie da się jednak nie zauważyć, że właśnie w tych zdaniach dopełnienie raz jest po czasowniku złożonym, a raz w środku, to znaczy pomiędzy czasownikiem a przysłówkiem. Przytoczyć należy więc tutaj ważny podział czasowników złożonych na nieprzechodnie (intransitive), czyli takie, które nie mają dopełnienia, i przechodnie (transitive), czyli takie, które mogą je mieć. Mówię jednak tylko o dopełnieniu bliższym, a nie dalszym, ale w chwili obecnej nie jest to najistotniejsza sprawa pod słońcem, więc podziękujcie bogom dowolnej religii, że nie będę się nad tym teraz rozwodził. Kto jest jednak zaintrygowany, ten niech wie, że o ile dopełnienie bliższe to dopełnienie występujące tuż po czasowniku (np. Ann’s reading a book, I’ve lost my keys, We love playing rugby), o tyle żeby zaistniało dopełnienie dalsze, to musimy mieć najpierw dopełnienie bliższe (np. I’ve brought you a present, I told mom a lie, We paid 100 pounds to the mechanic). W skrócie: ktoś obdarowywany jest dopełnieniem dalszym, a podarunek – bliższym. Jasne? Lepiej żeby, bo w zęby!

Dobra wiadomość jest taka, że nieprzechodnie czasowniki złożone w ogóle nas nie interesują, bo są proste w obsłudze i przy nich nie ma się czego uczyć poza znaczeniem. Skoro czasownik jest nieprzechodni, to nie będzie miał dopełnienia, a skoro dopełnienia brak, to nie obchodzi nas jego umiejscowienie. Trudno ustalać pozycję czegoś, co nie istnieje, prawda?

• The house burnt down.
  burn down – spalić się
• Can you drop in?
  drop in – wpaść z wizytą
• Run away, little girl.
  run away – uciekać
• Mark fell behind when he was in Grade 5.
  fall behind – mieć zaległości
• John didn’t catch on at first.
  catch on – zrozumieć
• It was quite a scandal, but it quickly blew over.
  blow over – przycichnąć
• If you want to get ahead in this world, you have to become tough.
  get ahead – robić postępy, wybić się

Interesują nas natomiast przechodnie czasowniki złożone właśnie ze względu na istotną pozycję dopełnienia w zdaniu: przed przysłówkiem czy po? Przechodnie czasowniki złożone mogą być rozdzielne i nierozdzielne, a konkretnie czasowniki rozdzielne są przechodnie (mają dopełnienie), a nierozdzielne mogą być przechodnie (mogą mieć dopełnienie). Oznacza to, że czasami dopełnienie można wstawić pomiędzy czasownik i przysłówek, a niekiedy wręcz trzeba to zrobić (w obu przypadkach mamy do czynienia z czasownikiem rozdzielnym bądź rozdzielnie złożonym), a innym razem nie wolno (i to są nasze nierozdzielnie czasowniki, zwane też nierozdzielnie złożonymi). Dla lepszego zobrazowania, porównajmy i zanalizujmy poniższe przykłady:

1. I took off my glasses.
   I took my glasses off.
   Obie wersje są poprawne i nie ma różnicy w znaczeniu.
2. I look after John’s son.
   I look John’s son after.*
   Poprawne jest jedynie pierwsze zdanie.
3. Please, write down it.*
   Please, write it down.
   Dobra jest druga wersja. Chodzi tylko o to, że jeśli dopełnieniem jest zaimek, to jedyna słuszna opcja to umieścić go w środku czasownika złożonego. Taka reguła, więc koniec i kropka.
4. I dried off myself.*
   I dried myself off.
   Tu też poprawne jest drugie zdanie na podobnej zasadzie co zdanie nr 3: jeśli dopełnieniem jest zaimek zwrotny, dopełnienie wrzucamy do środka czasownika złożonego.
5. Can you pick up my friend?
   Can you pick my friend up?
   Znów poprawne są oba zdania i nie ma różnicy w znaczeniu.
6. Can you pick up my friend who will be waiting for you at the station?
   Can you pick my friend who will be waiting for you at the station up?*
   Robi się ciekawiej, bo o ile oba zdania są poprawne, o tyle pierwsze jest lepsze, bardziej zrozumiałe niż drugie, którego długie i skomplikowane dopełnienie sprawia, że całe zdanie jest „rozlazłe” i trudne do zrozumienia właśnie przez przyimek up na końcu zdania.
7. The material’s so thin I can see through it.
   The material’s so thin I can see it through.*
   Tutaj gramatycznie poprawne są obie wersje, z tym że logiczne jest jedynie pierwsze zdanie, które można przetłumaczyć „materiał jest taki cienki, że prześwituje”, z kolei see sth through oznacza „kontynuować coś nieprzyjemnego”, np. It’ll take a lot of time, but I’ll see the project through.

A jak się domyślić, czy dopełnienie można wepchnąć w sam środek czasownika złożonego, czy też nie? Przypominając ideę poprzednich wpisów, powiem krótko: czasowniki przysłówkowe można rozdzielać dopełnieniem, a czasowniki przyimkowe nie. Dzieje się dlatego, że przyimki muszą mieć dopełnienie, a przysłówki już nie.

Jak już pewnie zauważyliście bądź może pamiętacie z drugiej części mojego wywodu o czasownikach złożonych, problem pojawia się w momencie, gdy w zdaniu mamy dopełnienie, bo wtedy trudno stwierdzić, czy czasownik jest przyimkowy (i dopełnienie jest, bo musi być), czy jest jednak przysłówkowy (i dopełnienie jest, bo akurat ten czasownik tak ma). Niestety, ale nie da się zgadnąć, czy czasownik jest rozdzielnie, czy nierozdzielnie złożony. Wiemy natomiast, że nieprzechodnie czasowniki są nierozdzielne i nie przyjmują dopełnienia bliższego. To kolejny powód, dla którego jak zwykle odsyłam do porządnych słowników angielsko-angielskich, w których będzie informacja odnośnie nie tylko przechodniości, ale i rozdzielności czasowników złożonych. Longman na przykład stosuje obustronną strzałkę dla czasowników rozdzielnych, a strzałki nie ma dla czasowników nierozdzielnych. Z kolei Macmillan informuje, czy czasownik jest przechodni (transitive), czy nieprzechodni (intransitive). Najlepiej więc zapoznać się z definicją nowego czasownika i przykładami jego zastosowania w zdaniu.

Życie nie jest jednak takie tragiczne, jak może się teraz wydawać, bowiem jeśli nie jesteście pewni, to nie rozdzielajcie czasownika złożonego dopełnieniem; wywalcie dopełnienie po całym czasowniku, bo to będzie w większości przypadków poprawne – i to zarówno przy czasownikach przyimkowych, przysłówkowych, jak i przysłówkowo-przyimkowych. Zauważcie przecież, że we wcześniejszych przykładach ponumerowanych od 1 do 7 zasadzie tej podlegały wszystkie czasowniki za wyjątkiem tych ze zdań 3 i 4.

Podsumujmy teraz najważniejsze punkty całej serii trzech wpisów o czasownikach złożonych:

• Czasownikiem złożonym lub frazowym można nazywać każdy czasownik wielowyrazowy.
• Czasowniki złożone dzielą się na przysłówkowe, przyimkowe i przysłówkowo-przyimkowe ze względu na funkcję słówka (słówek) występujących po czasowniku.
• Istnieją testy semantyczne i składniowe (test na obecność dopełnienia, test na wtrącenie okolicznika, test pytania, test zdania względnego), które pomagają odróżnić od siebie powyższe rodzaje czasowników, ale wymagają gruntownej znajomości gramatyki opisowej, przez co zwykle mają niewielkie zastosowanie praktyczne dla osób niebędących filologami. Najpraktyczniejszy z punktu widzenia niezawodowych użytkowników języka jest opisany w pierwszej części serii test na obecność dopełnienia, ale często jest niewystarczający.
• Czasowniki złożone mogą być przechodnie i nieprzechodnie ze względu na to, czy mogą przyjąć dopełnienie bliższe.
• Nieprzechodnie czasowniki złożone nie przyjmują dopełnienia bliższego i nie są rozdzielne.
• Rozdzielne czasowniki złożone są przechodnie, a ich dopełnienie może wystąpić po całym czasowniku lub po czasowniku a przed przysłówkiem. Nie ma jednak możliwości odgadnąć, czy czasownik, z którym zetknęliśmy się po raz pierwszy, jest rozdzielny.
• Nierozdzielne czasowniki złożone mogą być przechodnie i mogą przyjąć dopełnienie, ale jedynie po całym czasowniku. Również nie ma możliwości odgadnąć, czy czasownik, z którym zetknęliśmy się po raz pierwszy, jest nierozdzielny.

Na koniec praktyczna wskazówka odnośnie samej nauki czasowników złożonych. Można rzec, że „przeciwieństwem” czasowników złożonych są tzw. Latinate, czyli czasowniki łacińskie. Podczas nauki czasowników złożonych warto uczyć się też właśnie ich wersji łacińskich, bo zwykle to one są bardziej formalne (np. carry on oraz continue, cut up oraz upset, put down oraz humiliate). W języku chodzi przecież o to, by móc się poprawnie komunikować, dopasowując siebie i język do danej sytuacji. Po co? Nieodpowiedni do danej sytuacji język w najlepszym wypadku będzie zabawny lub niezręczny, ale może i być odebrany jako nieprofesjonalny czy nawet niegrzeczny. Jak zauważył Michael Rundell z Macmillan Dictionaries, znajomość odpowiedniego rejestru (register), czyli formalności/specyfiki tekstu), jest jednym z trzech kluczowych obszarów biegłości językowej.

Czasowników złożonych jest tak wiele i mają tyle znaczeń, że nikt nie zna wszystkich, bo jest to fizycznie niemożliwe, więc nie przejmujcie się zbytnio, jeśli czegoś nie rozumiecie. To na błędach najlepiej się uczymy, bo gdy coś działa, nie zastanawiamy się zbytnio nad tym dlaczego. Sygnałem do nauki jest jednak moment, w którym coś nie funkcjonuje tak, jak powinno, czegoś nie wiemy bądź nie umiemy. Trzeba jednak gdzieś zacząć i każdy moment jest do tego równie dobry, ale im wcześniej, tym lepiej, więc te i inne słówka dostępne są też w mojej klasie na platformie Quizlet (instrukcja obsługi wraz z przeglądem ćwiczeń znajdują się we wpisie Quizlet: platforma do nauki słownictwa).

<> Ćwiczenia <>

Przetłumacz:

1. Zdejmuj ubranie.
2. Ten zamek spalił się ponad 100 lat temu.
3. Przejrzeliśmy twoje gierki!
4. Nie uciekaj od swoich problemów.
5. Czy mógłbyś to dla mnie zapisać?
6. Może wpadniecie później?
7. Jesteś przemoknięty! Tu masz ręcznik, wytrzyj się.
8. Odbierzemy was o 8.
9. Mam duże zaległości.
10. Przepraszam, ale nie zrozumiałem tego, co mówiłeś.
11. Nie rozmawiali ze sobą, ale chyba już się uspokoiło.
12. Mógłbyś zaopiekować się moim psem, gdy mnie nie będzie?
13. Nie podrywaj mnie, zboczeńcu!
14. Byliśmy gotowi doprowadzić sprawy do końca.
15. Nie jest łatwo wybić się w biznesie.

Odpowiedzi:

1. Take off your clothes. / Take your clothes off.
2. This castle burnt down over 100 years ago.
3. We can see through your games!
4. Don’t run away from your problems.
5. Could you write it down for me?
6. Why don’t you drop in later?
7. You’re soaking wet! Here’s a towel, dry yourself off.
8. We’ll pick you up at 8.
9. I’ve really fallen behind.
10. Sorry, but I didn’t catch on to what you were saying.
11. They weren’t speaking to each other, but I think it’s blown over.
12. Could you look after my dog when I’m away?
13. Stop picking me up, you creep!
14. We were ready to see things through.
15. It’s not easy to get ahead in business.