Co oznacza i jak stosować spójnik „lest”?

Kilka dni temu na Facebooku pod wpisem o trybie łączącym pojawił się komentarz:

Podobno po „lest” nie może być czasownika posiłkowego innego niż „should”, a ja mimo posiadanej wiedzy nadal nie wiem, jak złożyć zdanie. (…) Chodzi o zdanie „We’ll walk with the torches turned off for fear that someone might see us”.

Tak, zagadnienie jest nieco skomplikowane i nawet słowniki angielsko-angielskie oferują mało przykładów, informując tylko, że lest jest słówkiem formalnym i literackim. Wszystko to prawda, ale to trochę mało.

Spójnik lest jest żywym, ponad tysiącletnim antykiem językowym, który można sparafrazować przez in order not that („żeby nie”), in order to avoid („aby uniknąć”) oraz for fear that („z obawy że”), by wyrazić zarówno obawę, że coś niemilaskiego może lub mogło się zdarzyć, oraz gotowość podjęcia działań, by czegoś uniknąć. Coś prościej? Co dokładniej oznacza w języku polskim? Trudno jednoznacznie stwierdzić, ale oscyluje między przytoczonymi tłumaczeniami a „na wypadek gdyby”. W tłumaczeniu nie pomaga też fakt, że ma jednocześnie wartość negacji (więc nie stosuje się go ze słówkiem przeczącym not), ale jest to tak naprawdę problemem języka polskiego i ma się nijak do tego, w jaki sposób spójnik należy używać w języku angielskim. Spójnik ten jest podrzędnie łączący, a to już samo z definicja sprawia, że czasy będą się inaczej zachowywały w zdaniu głównym, a inaczej w zdaniu podrzędnym, wprowadzonym właśnie przez lest.

Żeby być w stanie stosować lest, należy wiedzieć, co to jest, jak tworzyć i kiedy używać teraźniejszego trybu łączącego, bowiem właśnie tę konstrukcję zastosujemy po tym spójniku. Faktem jednak jest, że jeśli w ogóle chcemy wrzucić po spójniku lest jakikolwiek czasownik modalny, będzie to tylko should, ale wcale go tam nie musi być. Przyjrzyjmy się zdaniu „nalegam, byś przyszedł wcześniej”, które można powiedzieć na dwa sposoby:

• I insist you come earlier.
• I insist you should come earlier.

Różnicy w znaczeniu pomiędzy powyższymi zdaniami nie ma, aczkolwiek wersja z should jest nieco obdarta z doniosłości i formalności, i bardziej brytyjska. Tak samo możemy potraktować zdanie ze wstępu:

• We’ll walk with the torches turned off lest someone see us.
• We’ll walk with the torches turned off lest someone should see us.

Jeśli jednak ktoś jakimś dziwacznym cudem nie zakochał się jeszcze w spójniku lest, zdanie z nim można przerobić za pomocą or else, po którym mamy zwykły tryb oznajmujący: We’ll walk with the torches turned off, or else someone will see us. I wszyscy są szczęśliwi, i wilk kryty, a owca zwiała.

<> Ćwiczenia <>

Przetłumacz:

1. Wyłączyłem telewizor, żeby nie obudzić dzieci.
2. Obawiali się, że ich zaatakują.
3. Przestał mówić, by nie powiedzieć za dużo.
4. Nie wszedłem, by ci nie budzić.
5. Boję się, że mnie zamordują!
6. Używam słuchawek, by nikomu nie przeszkadzać.
7. Adam wszystko zapisuje, by niczego nie zapomnieć.
8. Istniało niebezpieczeństwo, że plan zostanie ujawniony.
9. Sprawdzimy jeszcze raz na wypadek, byśmy niczego nie pominęli.
10. Uciekła z kraju, by nie zostać pojmaną.
11. Obawiamy się, że oni się dowiedzą.
12. Bał się, by nikt go nie posądził o to, że jest winny.
13. Na wypadek, gdybyś uważał, że żartuję, zapewniam, że wszystko, co powiedziałem, to prawda.
14. Ona jest świetną lekarką, ale nie zapominajmy, że i dobrym człowiekiem.
15. Włamywacz szedł na palcach, by strażnicy go nie usłyszeli.

Odpowiedzi:

1. I turned off the telly lest I (should) wake up the children.
2. They were worried lest they (should) be attacked.
3. He stopped talking, lest he (should) say too much.
4. I didn’t come in lest I (should) wake you up.
5. I’m afraid lest I (should) be murdered!
6. I’m using headphones lest I (should) disturb anyone.
7. Adam writes everything down lest he (should) forget anything.
8. There was danger lest the plan (should) become known.
9. We’ll check it again lest we (should) miss anything.
10. She fled the country lest she (should) be captured.
11. We’re scared lest they (should) find out.
12. He was concerned lest anyone (should) think he was guilty.
13. Lest you (should) think I’m joking, let me assure you that what I’ve said is true.
14. She’s an amazing doctor, but lest we (should) forget, a good person as well.
15. The burglar tiptoed lest the guards (should) hear him.