Zerowy tryb warunkowy

Najwyższa pora wgryźć się w angielskie tryby warunkowe, coby raz na zawsze rozwiać Wasze wątpliwości względem tego kiedy jaki i czy w ogóle stosujemy tryb warunkowy. Dzisiaj jednak zaczynamy powoli, miło i radośnie od trybu zerowego, bo nie chcę, byście wszyscy powariowali z nadmiaru wrażeń. Kto dopiero wyszedł spod kamienia, pod którym przeżył całe swoje życie, ten zdecydowanie powinien zapoznać się z moim wprowadzeniem do trybów warunkowych, gdzie kreślę ogólny szkic o tym, czym są te tryby, czym się charakteryzują, czym się różnią i jak je dzielimy.

Zerowy tryb warunkowy (ang. the Zero Conditional) to tryb realny, czyli taki, który nie mówi o sytuacjach czy zdarzeniach hipotetycznych. Jest to bardzo istotne, bo jednym z elementów różnicujących tryby warunkowe jest właśnie ich realność. Kolejną cechą różnicującą tryby warunkowe jest umiejscowienie w czasie, tzn. czy zdanie tyczy się przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. Trzecią cechą różnicującą tryby jest potencjalny rozdźwięk czasowy między skutkiem a przyczyną, co daje nam mieszane tryby warunkowe (jako że są one zawsze nierealne, mają się nijak do omawianego dzisiaj trybu). Zerowy tryb warunkowy mówi o zdarzeniach mających miejsce w szeroko pojętej teraźniejszości, przy czym użyte w nim czasy gramatyczne sugerują, że skoro teraz w teraźniejszości tak jest, zapewne było tak też w przeszłości i najpewniej będzie podobnie w przyszłości. Właśnie dlatego zerowy tryb warunkowy stosujemy do mówienia o prawach natury oraz o tym, co stałe i powtarzalne.

• If there’s a meteor shower, we stay at home and don’t go out.
• When John cooks, we all have diarrhoea.
• You could get jet-lagged when your travel across different time zones.
• If the bees go down, they take us all with them.

Jest to konstrukcja ważna, ale i na szczęście prosta w obsłudze, bowiem jak pewnie zauważyliście w obu częściach zdania – w części warunkowej i części głównej – stosujemy ten sam czas, a mianowicie Present Simple, więc nic dziwnego, że zerowy tryb warunkowy mówi o zdarzeniach względnie stałych. A czy rozróżnienie między tymi częściami jest ważne? Może jeszcze teraz nie jest najistotniejsze na świecie, ale w przypadku pozostałych trybów z mieszanymi na czele będzie to umiejętność kluczowa, zatem warto już teraz umieć je wskazać. Nie są to jednak cuda, tylko trzeba czytać ze zrozumieniem, a nie bezmyślnie klepać regułki: część warunkowa to ta, gdzie mamy warunek, a część główna to jej skutek. Logika! W zdaniach warunkowych kolejność części warunkowych i głównych jest obojętna, bo to wybrane w każdej części czasy mówią, z czym mamy do czynienia. Poza tym przecinki muszą się zgadzać, bo jeśli zdanie warunkowe rozpoczynamy od części warunkowej, oddzielamy ją od części głównej przecinaskiem właśnie, a jeśli zdanie warunkowe zaczynamy od części głównej, przecinka po niej nie uświadczymy.

• When you have money, we party hard.
• We party hard when you have money.

Wystarczy jednak zmiana czasu w części głównej, a już będziemy mieć do czynienia z innym trybem. Najczęściej zerowy tryb myli się z pierwszym trybem, bo oba korzystają z czasu Present Simple w części warunkowej. Różnica jest w części głównej, czyli w tej reprezentującej skutek spełnienia warunku: zerowy tryb warunkowy ma nadal Present Simple, a pierwszy tryb warunkowy dowolną konstrukcję o wartości czasu przyszłego (najczęściej czas Future Simple lub tryb rozkazujący, ale nie tylko).

• When he’s broke, he steals money.
  Kradnie zawsze, gdy jest spłukany.
• When he’s broke, he’ll steal money.
  Ukradnie kasę, gdy dopiero będzie spłukany, więc może do tej pory nic nigdy nie ukradł.
• I punch you in the face when I’m angry.
  Zawsze, gdy jestem zły, walę kogoś po pysku.
• I’ll punch you in the face when I’m angry.
  Uderzę kogoś dopiero w przyszłości, gdy będę zły.
• When we watch horror films, we shit ourselves.
  Zawsze robimy pod siebie, gdy oglądamy horrory.
• When we watch this horror film, we’ll shit ourselves.
  Sfajdamy się dopiero, gdy obejrzymy ten konkretny horror, więc jeszcze cieszymy się względnie czystą bielizną.

Ale, ale! Jak napisałem wcześniej, angielskie tryby warunkowe można dzielić też ze względu na umiejscowienie w czasie. O ile więc nasz tryb zerowy można opisać jako realny tryb teraźniejszy, może być też mowa o realnym trybie przeszłym. Jakieś pomysły, jakie tam będą czasu? Oczywizda, że Past Simple – na dodatek znów w obu częściach. Co taki tryb oznacza? Że to, o czym mówimy, miało lub mogło mieć miejsce w przeszłości, ale nie wiemy, czy miało. Czyż angielska gramatyka nie jest najlogiczniejszą rzeczą na świecie?

• If his car didn’t break, he came in time.
• Whenever John spoke to me, I barfed inside. His breath was unbearable.
• If they kept up with my texts, they knew it all.

Co ciekawe, niektórzy gramatycy nie uznają takiej konstrukcji jako osobny tryb, a ja ich argumentację rozumiem; mamy w końcu do czynienia z niczym innym jak opisywaniem przeszłości za pomocą znanych nam czasów przeszłych. Niemniej uważam, że warto spojrzeć na takie zdania z tej strony, by łatwiej było uzmysłowić sobie, z czym się je pozostałe tryby warunkowe, a szczególnie mieszane, które zawsze wszystkim uczącym się sprawiają problemy. Zobaczycie zresztą później sami.

Spójnik when i jego pochodne sugerują, że dane zdarzenie faktycznie miało miejsce, a spójnik if że mogło mieć miejsce, ale nie jesteśmy pewni, czy miało. Nasze przekonania są tu bardzo istotne, bo jeśli wiemy, że coś mogło się zdarzyć, ale się nie zdarzyło, zastosujemy już trzeci tryb warunkowy lub nawet mieszany, jeśli skutek miał miejsce nie po tej samej stronie osi czasu, co przyczyna.

• If you listened, you knew. Maybe you did, maybe you didn’t.
  Jeśli słuchałeś, to wiedziałeś, o co kaman, ale ja nie wiem, czy słuchałeś, bo co mnie to. Może słuchałeś i może wiedziałeś w przeszłości, stąd tryb zerowy.
• If you had listened, you would’ve known. You didn’t listen, so you didn’t know.
  Jeśli byś słuchał, to byś wiedział, ale ja wiem, że nie słuchałeś. Nie słuchałeś i nie wiedziałeś w przeszłości. To tryb trzeci.
• If you had listened, you’d know. You didn’t listen, so you don’t know.
  Jeśli byś wtedy słuchał, to byś teraz wiedział, ale nie słuchałeś i nie wiesz. Nierealne zdarzenie przeszłe ma skutek w teraźniejszości, stąd mieszanka trybów trzeciego i drugiego.
• If you ever listened, you would’ve known. You don’t listen to people, so you didn’t listen to me either, and you didn’t know.
  To już wyższa szkoła jazdy, bo skutek niejako wyprzedza przyczynę: gdybyś w ogóle kiedykolwiek słuchał, ale nigdy nie słuchasz (nierealna teraźniejszość), to byś wtedy wiedział (nierealne przeszłość). Znów mieszamy tryby drugi i trzeci, ale w odwrotnej kolejności.

Nie są to jedyne spójniki możliwe do zastosowania, choć zdecydowane najczęstsze. No i tyle. Na deser ćwiczonka z tłumaczonka.

<> Ćwiczenia <>

Przetłumacz:

1. Jak się ma mózg, to się go używa.
2. Gdy jest słonecznie, chodzimy do parku.
3. Zabiję, jeśli rozlejesz herbatę.
4. Gdy byłeś chora, robiłem ci rosół.
5. Co robisz, gdy kończysz pracę wcześniej?
6. Mark zawsze pisze do mnie zboczone wiadomości, gdy jest napalony.
7. Zdałeś, jeśli się uczyłeś.
8. Jeśli nie znajdę czasu, poproszę Ann, by cię odebrała.
9. Oni mi zawsze pomagają, gdy ich potrzebuję.
10. To wybuchnie, jeśli włożysz to do mikrofalówki.
11. Zamykali szkołę, gdy padało dużo śniegu.
12. Zamawiam na wynos, gdy mam pustą lodówkę.
13. Czy to dobrze jeść chleb, gdy zapleśnieje?
14. Jeśli mnie dotknie jeszcze raz, utnę mu dłoń.
15. Kto łyka pigułki z cyjankiem, ten umiera.

Odpowiedzi:

1. If you have a brain, you use it.
2. When it’s sunny, we go to the park.
3. I’ll kill you if you spill the tea.
4. When you were sick, I made you chicken soup.
5. What do you do when you finish work earlier?
6. Mark sexts me whenever he’s horny.
7. You passed if you (had) learnt.
8. If I don’t make time, I’ll ask Ann to pick you up.
9. They always help me when I need them.
10. It’ll explode if you put it in the microwave.
11. They cancelled school when it snowed heavily.
12. I order a takeaway when my fridge’s empty.
13. Is it okay to eat bread when it gets mouldy?
14. If he touches me again, I’ll cut his hand off.
15. If you pop cyanide pills, you die.