Przedimki, zaimki, przyimki… Zapewne wielu z Was zetknęło się z tymi i innymi dziwnymi, nic niemówiącymi nazwami w książkach do nauki gramatyki, a ja stale powtarzam, że gramatyka języka angielskiego jest bardzo logiczna, ale trzeba mieć wiedzę, by tę logikę dostrzec. Nauka bowiem jest nie tylko łatwiejsza, ale i bardziej efektywna dzięki znajomości odpowiedniej terminologii, która zwyczajnie przyspiesza naukę – czy to zorganizowaną, z nauczycielem, czy na własną rękę. By nie pogubić się w gąszczu podchwytliwych słówek i zawiłych terminów, postanowiłem spełnić Wasze życzenie i opisać to, z czym się spotykacie na co dzień podczas swej przygody z nauką języka angielskiego.
Pragnę tutaj zaznaczyć dwie kwestie. Po pierwsze opisuję części mowy z punktu widzenia języka angielskiego, choć same definicje mogą być przydatne podczas opisywania ich na gruncie języka polskiego. Robię tak, bo samo pojęcie „wyraz” jest dość mętne i, wierzcie lub nie, ale kiepsko zdefiniowane (w odróżnieniu od np. morfemu). Zresztą nie istnieją żadne uniwersalne części mowy. Owszem, mamy pewne analogie i niemal wszystkie języki świata posiadając coś, co można nazwać rzeczownikiem i czasownikiem, to na tym podobieństwa się w sumie kończą. Po drugie postanowiłem wypisać nie tylko same główne klasy części mowy, ale i nieco dodatkowych podklas, bo często się one pojawiają w książkach. Dzięki temu osoby zainteresowane konkretną grupą wyrazów będą wiedziały, czego dalej szukać.
Części mowy (parts of speech) to nic innego jak specyficzne dla danego języka klasy wyrazów wyróżnione na podstawie pewnych kryteriów, głównie składniowych (funkcjonalnych, skupiających się na budowie zdania) i fleksyjnych (skupiających się na odmianie wyrazów). Angielskie części mowy zazwyczaj dzieli się na osiem lub dziewięć głównych klas wyrazów, aczkolwiek istnieją inne, choć zwykle mniej popularne podziały. Co więcej, niemal każda z wymienionych poniżej klas posiada zwykle liczne podklasy. Najważniejsze z tych, z którymi będziecie mieli styczność już na etapie nauki słownictwa z pierwszej lepszej książki czy słownika, postanowiłem dodatkowo wymienić w ramach danej klasy.
- noun (rzeczowniki)
Klasa wyrazów nadających nazwy nie tylko rzeczom, ale i np. miejscom, ludziom, zdarzeniom czy cechom. Rzeczowniki dzielimy na policzalne (countable) i (uncountable), co jest niezwykle ważne, bo w języku angielskim bardzo często ze zmianą liczby rzeczownika zmienimy jego znaczenie, o czym przekonacie się dzięki serii Znaczenie rzeczownika a jego liczba.
Przykłady: a house, John, beauty, bed, an occurence, weathers, a mould, cake. - pronoun (zaimek)
Służy on zastąpieniu rzeczownika celem uniknięcie powtórzeń oraz skrócenia i rozjaśnienia wypowiedzi. Do ogólnie przyjętych podklas zaimków należą zaimki osobowe (personal), zwrotne (reflexive), wzajemne (reciprocal), dzierżawcze (possessive), wskazujące (demonstrative), pytające (interrogative), względne (relative) i nieokreślone (indefinite).
Przykłady: me, you, him, its, ours, who, everyone, each other, how, either. - adjective (przymiotnik)
Przymiotnik opisuje rzeczownik lub zaimek, nadając mu pewnych cech i sprawiając, że jest bardziej konkretny i precyzyjnie określony. Istnieje też kilka rodzajów przymiotników (atrybutywne, predykatywne i nominalne), ale ich znajomość cieszy zwykle tylko językowców.
Przykłady: blue, Japanese, old, brick, friendly, gold, golden. - verb (czasownik)
Klasa wyrazów określających czynność lub stan. Bez czasownika nie można mówić o pełnym zdaniu (a sentence) czy zdaniu gramatycznym (a clause). Do najważniejszych podklas należą czasowniki przechodnie (transitive) i nieprzechodnie (intransitive) oraz imiesłów czynny (present participle) i bierny (past participle), bo od nich zależeć będzie użycie czasownika w różnych konstrukcjach, czasach, stronach i trybach. Na szczęście angielski czasownik to miód na serce leniuszków, którym nie w smak rycie na pamięć dziesiątek form, o czym możecie przeczytać w tekście Formy angielskiego czasownika.
Przykłady: (to) go, (to) be, swimming, painted, drove, crying, blew, melts. - adverb (przysłówek)
Przysłówki mają na celu określenie, opisanie czy doprecyzowanie czasownika, przymiotnika lub innego przysłówka. Co ciekawe, wielu gramatyków uważa tę kategorię za niedoskonałą i traktuje ją jako wór bez dna, do którego wrzucamy wszystko, co nie pasuje do pozostałych klas. Przysłówki i przymiotniki nie są skomplikowane, ale sprawiają problemy także i samym Brytyjczykom ze względu na trzy specyficzne sytuacje, na które uczulam we wpisie Stopniowanie angielskich przymiotników i przysłówków.
Przykłady: well, correctly, straight, very, fast, nicely, soon, flatly. - preposition (przyimek)
Nieco bardziej abstrakcyjna klasa wyrazów, które ukazują logiczne relacje między wyrazami w zdaniu (zazwyczaj rzeczownikami i zaimkami). Problem z przyimkami jest taki w języku angielskim, że te same wyrazy mogą też być przysłówkami, co sprawia, że inaczej zachowują się w zdaniu i zmieniają znaczenie wypowiedzi, o czym rozwodzę się w serii Phrasal verbs, czyli angielskie czasowniki złożone.
Przykłady: in, on, to, from, about, with, down, out, off. - article (przedimek)
Klasa gramatycznych znaczników określoności i nieokreśloności rzeczownika. Nie ma co ukrywać, ale przedimki to jeden z czterech działów angielskiej gramatyki, z którymi Polacy mają najwięcej problemów. Niektórzy nie zaliczają przedimków do części mowy, część uważa, że przedimki to podkategoria przymiotników, a jeszcze inni zaliczają je do tak zwanych determiners, czyli określników (to dość szeroka klasa, w skład której wchodzą nie tylko przedimki, ale i zaimki wskazujące, przymiotniki dzierżawcze, dopełniacz saksoński, kwantyfikatory i liczby). Więcej o przedimkach przeczytacie w serii o zaskakującym tytule Przedimki.
Przykłady: a, an, the. - conjunction (spójnik)
Ta klasa pozwala łączyć ze sobą wyrazy, grupy wyrazów, frazy lub zdania w większe całości. Dwie ważne podklasy to spójniki współrzędne (coordinating), podrzędne (subordinating), bo to one dyktują, w jaki sposób łączy się zdania. Lub jak się tego nie robi. Mamy jeszcze spójniki korelatywne (correlative), ale ich jest mało i są wyjątkowo proste w obsłudze.
Przykłady: for, and, or, but, neither… nor…, because. - interjection (wykrzyknik, wtrącenie)
Wykrzykniki mają na celu ukazanie silnych emocji za pomocą pewnego wyrażenia lub zwrotu. Tej klasy możemy się wyjątkowo wyuczyć na pamięć bez specjalnego rozpływania się nad ich pochodzeniem, choć nie wierzę, że właśnie Wam to napisałem prosto w ekran.
Przykłady: alas, wow, ouch, huh, okay, damn, bye.
Czy powyższe jest istotne? Cóż, mnie znajomość gramatyki teoretycznej tylko pomaga w nauce języków obcych, bo pozwala mi dostrzec relacje między elementami zdania. Należy zauważyć też, że problemy z gramatyką wynikają głównie z niewiedzy, a nie z wiedzy. Ale i z lenistwa. I braku praktyki. Ale nie o to, nie o to! Poza tym wbrew pozorom taka wiedza jest bardzo praktyczna, bo jeśli wiemy, czym jest np. on w czasownikach turn on czy sit on, wiemy, co po takim wyrazie może lub nie może się pojawić, a więc i potrafimy poprawnie zbudować zdanie.
Warto pamiętać, że wymienione kategorie w niemal żadnym wypadku nie są rozłączne, a to, do jakiej klasy wyraz należy, zależeć będzie głównie od jego funkcji w zdaniu. To dlatego właśnie często się mówi, że język angielski to język homonimów, bo tu jeden i ten sam wyraz może zajmować różne pozycje i pełnić wiele funkcji. Jeśli więc uczymy się słownictwa, uczymy się świadomie, a nie klepiemy słownik od A do Z, wertując książki wzrokiem tęskniącym za rozumem. Pytacie, jak się skutecznie uczyć słownictwa, by móc je aktywnie stosować, a nie tylko bierne znać? Odpowiedź znajdziecie w artykule Słownik to więcej niż słowa.